Nike ima skrivenu arhivu koju više ne čuvaju u tajnosti

Retki primerci istorije sportskog giganta Nikea uskoro će biti predstavljeni javnosti u sklopu velike izložbe Nike: Form Follows Motion koja se priprema za otvaranje 21. septembra, u nemačkom Vitra Design Museum. Razlog da istražimo u čemu je hype oko ove izložbe.

Osim što se radi o prvoj muzejskoj izložbi o Nikeu, posetioci će prvi puta zaviriti iza kulisa dizajnerske laboratorije Department of Nike Archives (DNA), koja se nalazi u sklopu sedišta kompanije nedaleko od američkog Portlanda. Većina eksponata za izložbu dolazi upravo iz prostorija DNA koji čuva preko 200.000 istorijskih predmeta još od osnivanja kompanije daleke 1972. godine. Baš tamo nastaju proizvodi koji se razvijaju kroz jedinstvenu kombinaciju naučnih studija, sportskih istraživanja i estetske osetljivosti. Stotine dizajnera sarađuju sa stručnjacima iz drugih područja, od inženjeringa materijala do biologije i biomehanike tela – i, naravno, sa mnogim od najboljih svetskih sportista. Kako je ovim povodom rekao Mateo Kries, direktor Vitra Design Museum: „Dugo smo želeli da napravimo izložbu o dizajnu i sportu. Kada smo se obratili Nikeu, saznali smo više o njihovom neverovatnom dizajnerskom arhivu — ogromnom blagu koje nikada nije bilo predstavljeno na izložbi. Tako je rođena ideja ove izložbe. Izložba nudi jedinstvenu priliku da se fokusiramo na dizajn kroz prizmu jednog brenda i da prikažemo fascinantne predmete koji ilustruju proces razvoja dizajna — neki od njih nikada nisu bili prikazani.“

Laboratorij DNA, Beaverton, Oregon, 2024 © Nike, Inc., photo: Alastair Philip Wiper**

Kultni modeli patika u javnosti prvi put

Nazvan po grčkoj boginji pobede, Nike je do danas postao jedan od glavnih igrača na svetskoj sportskoj modnoj sceni. Izložba prikazuje različite periode; od početaka komapnije 1960-ih i dizajna slavnog swoosh logotipa, do kultnih proizvoda kao što su Air Max i Flyknit i trenutnih istraživanja posvećenih budućim materijalima i održivosti. Pregled istorije dizajna uz gotovo mitsku privrženost patikama i sportskoj odeći u popularnoj kulturi, otkriva se kroz ovu arhivsku građu koja nije nigde dosad prikazana.

Skica za Air Max, Tinker Hatfield, 1986 © Nike, Inc.

Među eksponatima su retkosti i jedinstveni primerci, uključujući eksperimentalne prototipe kultnih modela patika poput Waffle trenerice, Air Force One i Shox, kao i originalne dizajnerske studije za cipele i odeću. Kreativni doprinosi pojedinih dizajnera istaknuti su kroz celu izložbu, kako onih unutar kompanije poput Diane Katz, Tinkera Hatfielda i Erica Avara, tako i spoljnjih saradnika poput Marca Newsona, Comme des Garçonsa i Virgila Abloha. Sportisti – od najboljih na svetu do svakodnevnih – takođe su odigrali posebno važnu ulogu u Nikeovom dizajnerskom procesu, donoseći svoja iskustva i zahteve u razvoj proizvoda.

“Hot Waffles for Sale” poster za Nike Waffle Trainers, 1978 © Nike, Inc.

Kustos Glenn Adamson, detaljnije je objasnio ideju izložbe iz svoje perspektive: Osim našeg interesa za evoluciju kultnih proizvoda, pogledaćemo i širi društveni i istorijski kontekst oko Nikea. Tokom poslednjih 50 godina, sport je imao ogroman uticaj na našu percepciju ljudskog tela, izvan staze i terena — na primer, na poimanja rodnih uloga. Naša izložba pokazuje kako je kompanija i inicirala i odgovorila na te promenjive dinamike, od početnog naglaska na izvedbi i optimizaciji do veće raznolikosti i inkluzije. Gledajući Nikeove dizajnerske strategije, stičemo uvid u tu veću kulturnu sliku.

Hronologija brenda

Izložba je podeljena u četiri hronološke sekcije. Prva, Track, istražuje najranije primerke Nike arhiva. Kompaniju su osnovala dvojica muškaraca: Phil Knight, koji je bio trkač na fakultetu, i njegov bivši trener Bill Bowerman. Njihovi rani zaposleni – i većina kupaca – uglavnom su bili ozbiljni amateri i fakultetski trkači, uz nekoliko profesionalaca koji su pomagali u promociji brenda. Marketing je bio praktičan, sa prodajnim predstavnicima koji su patike nosili na atletska takmičenja. U tom formativnom razdoblju Nike je uspostavio jedno od svojih ključnih načela dizajna: uvek slušaj glas sportista. U ovom delu izložbe posetioci će se susresti sa pričama iz najranijih dana brenda, između ostalog i priča o Tigerbellesima sa Univerziteta Tennessee State, timu crnih sportistkinja tokom ere građanskih prava u Sjedinjenim Državama.

Phil Knight i Bill Giampetro na prvom Nike postrojenju u Exeteru (SAD), 1974 © Nike, Inc.

Druga sekcija izložbe, Air, bavi se 1980-ima, kada je Nike postigao uzlet. Kroz sponzorstva sa sportskim zvezdama poput Michaela Jordana, Serene Williams i LeBrona Jamesa, kompanija se etablirala kao glavni pokretač popularne kulture. Istovremeno, Nike je nadmašio svoje korene u atletici, proširujući se prvo na košarku, zatim tenis, fudbal, skateboarding i druge sportove. Njegovi dizajni postali su sastavni deo pop kulture, zahvaljujući veštom razumevanju uličnog stila. Klasici poput Air Force 1 i Air Jordan prikazivani su u maštovitim TV reklamama (uglavnom od strane portlandske marketinške agencije Wieden + Kennedy). Istovremeno, kompanija je ulagala u novu tehnologiju: kapsule pod pritiskom koje su omogućavale amortizaciju bez dodavanja težine. Prvobitno skrivene unutar đonova obuće, Nike Air prvi put je postao vidljiv u modelu Air Max iz 1987. godine, otvarajući novo poglavlje u istoriji dizajna kompanije.

„On Your Feet or In Your Face“ poster za Nike Air Force, 1986 © Nike, Inc.

U izložbi je fascinantna evolucija Air đonova prikazana sa brojnim artefaktima iz početnog razvojnog procesa, uključujući prototipe vazdušnih vrećica i mašina za testiranje koji je izradio inženjer Frank Rudy, koji je prvi razvio ovu tehnologiju i predložio je Nikeu.

Džonovi koje je razvijao Frank Rudy izmislivši Air Technology, Department of Nike Archives (DNA), Beaverton, Oregon, 2024 © Nike, Inc., photo: Alastair Philip Wiper**

Treći prostor u izložbi, Sensation, objašnjava neka od istraživanja i razvoja iza Nikeovih dizajna. Ovde posetioci mogu da zavire u srce Nike Sport Research Lab, jednog od najvećih i najnaprednijih objekata za proučavanje tela u pokretu. Izgleda kao velika savremena dvorana, a nalazi se u gradu Beaverton, u državi Oregon. Ovde stručnjaci u saradnji sa sportistima isprobavaju performanse novih modela, nakon čega tako ispitane stižu i na naša stopala. Istraživanje Nikea u reciklaži plastike takođe je ispitano u ovom delu, sa primerima kao što je Nike Grind — granulat recikliranih predmeta koji se koristi u različite svrhe — kao i putovanje kompanije od prvih projekata reciklaže početkom 2000-ih do trenutnih inicijativa.

Photo: Vitra Design Museum

Vrhunac izložbe, u Sobi 4, reflektuje se na Nikeove saradnje sa spoljnjim dizajnerima, sportistima i vlastitom javnošću. Galerija prikazuje pedeset primera intrigantne i ponekad neobične obuće iz istorije Nikea, neke razvijene kroz saradnje sa modnim dizajnerima i kreativcima, druge u okviru projekata koji se zasnivaju na zajednici. Ova soba takođe ispituje istaknutu ulogu Nikea u pop i kontrakulturi, što je ilustrovano primerima muzičkih spotova ili snimaka na društvenim mrežama koje pokazuju ključnu ulogu Nikea u oblikovanju i reflektovanju novih trendova i vrednosti. Ovaj deo naglašava da simbioza dizajna i sporta oduvek uključuje više od same izvedbe.

Rana mehanička ispitivanja za Shox prototip, 1981 Eugene Lab, 1980 © Nike, Inc.

Zanimljiv je i vremenski period ove izložbe jer se Nike kao brend već neko vreme suočava sa krizom. Pandemija je, kao i većini u svetu, poremetila planove, a čini se kako kompanija stagnira i na području inovacija. Početkom ove godine kompanija je otpustila oko 1500 zaposlenih kako bi redukovala troškove, susreće se i sa problemima u lancu snabdevanja, a konkurentske firme vrše pritisak za stavranjem novih modela. Međutim, zbog pomenute krize, Nike se oslanja na reizdanja prethodnih hitova kao što su Air Force 1, Dunk i Jordan.

Moon Shoe, ručni rad by Bill Bowerman kao jedan od prvih modela Nike waffle sole, 1972 © Vitra Design Museum, photo: Unruh Jones

Izložba ostaje otvorena do 4. maja 2025. i biće praćen širokim spektrom događaja i radionica na temu sporta i dizajna. Nakon premijere u Vitra Design Museum, izložba će putovati dalje u međunarodne muzejske ustanove.