Šest dokumentaraca koji razotkrivaju tajni život ikoničnih umetnika
Tina Kovačiček
Oktobar 9, 2025
Arts
Ono što volim kod niche filmskih festivala jeste to što ti daju dozu tačno onoga što ti treba, brzo, bezbolno i taman koliko želiš da apsorbuješ. Tako se svaki put osećam kada počinje DA2 – Zagreb Design, Art & Architecture Film Festival, još otkad sam pogledala Making a Mountain o izgradnji vizionarske spalionice smeća u Kopenhagenu, na kojoj se skija.
Sedmo izdanje DA2 festivala traje 22. do 26. oktobra u zagrebačkom Institutu Liszt – Mađarskom kulturnom centru, a od 23. oktobra do 1. novembra biće dostupan online publici na zahtev. Ove godine će prikazati jedanaest dokumentaraca koji fasciniraju, nadahnjuju i podstiču na promišljanje (mene gotovo uvek, a i obožavam dokumentarce). Osam njih se takmiče za nagradu Iskra, a mnogi beleže svoje hrvatske i regionalne premijere. Prvi put je otvoren Regionalni fokus u sklopu kojeg će biti prikazan film o Dušanu Vukotiću, velikom animatoru, scenaristi i reditelju, jedinom hrvatskom oskarovcu. Ostali odabrani dugometražni dokumentarci dolaze iz recentne svetske produkcije, i daju nam lepu pozadinu lika i dela ljudi kojima se divimo. U nastavku su filmovi iz programa DA2 festivala koje ove godine ne propuštam.
Welcome to Lynchland
Kako je reditelj s margine postao jedan od najuticajnijih autora svoje generacije? Od kultnih početaka s Eraserheadom i The Elephant Man, preko mračnih vizija američkog sna u Blue Velvet i televizijske revolucije s Twin Peaksom, pa do razotkrivanja iluzija Hollywooda u Mulholland Driveu, David Lynch gradi opus koji prkosi granicama stvarnosti i sna. Ovaj dokumentarac nas vodi ravno u srce njegovog jedinstvenog univerzuma kroz svedočanstva saradnika i glumaca, otkrivajući tragove koje je posejao u svakoj priči i nudeći fascinantan portret umetnika koji je zauvek promenio lice filma i televizije. Iza kamere stoji Stéphane Ghez, francuski reditelj dokumentaraca za ARTE i France Télévisions, istražujući muziku, slikarstvo, književnost, bioskop, dizajn, arhitekturu, fotografiju i strip. Vođen radoznalošću za misterijima stvaranja, Ghez ulazi u dijalog s umetnicima i otkriva složenost sveta kroz objektiv koji inspiriše i iznenađuje.
Lewerentz, Divine Darkness
Sigurd Lewerentz, švedski arhitektonski genije, decenijama je stvarao zgrade ispred svog vremena, a njegova ličnost – poput njegovih građevina – obavijena je misterijom. Sada, retki filmski i audio zapisi iz njegovih poslednjih godina, pronađeni u podrumu u Lundu, otkrivaju intimni pogled na njegov rad i uticaj na nordijsku arhitekturu, gde se klasicizam i modernizam stapaju u poetsku brutalnost.Reditelj Sven Blume iz Stockholma nas vodi kroz ovo kulturno-istorijsko putovanje. Specijalista za dokumentarce i vizualnu umetnost, Blume je poznat po filmovima poput Lewerentz Divine Darkness i Crooked Lines of Beauty, koji su prikazani na festivalima širom sveta. Njegova sposobnost da oživi umetnike i njihove priče čini da Lewerentzov svet misterioznog majstora arhitekture konačno zablista pred našim očima.
Climate Art: From Protest to Utopia
Film istražuje kako savremeni umetnici odgovaraju na najveći izazov našeg vremena – klimatsku krizu. Prateći radove Olafa Eliassona, Sebastiãna Salgada i Agnes Denes, otvara nove perspektive na ekologiju, dok istovremeno promatra strukture umetničkog sveta, njegov ugljenični otisak i paradokse međunarodnih sajmova. Rezultat je moćan portret scene koja balansira između ideala i stvarnosti, upotpunjen retkim i dirljivim oproštajem s legendarnim Salgadom. Mathias Frick, arhitekta i reditelj specijalizovan za dokumentarce o umetnosti, arhitekturi i portretima umetnika, vodi nas kroz ovu priču. Osnivač je produkcijske kuće Film Moment, njegovi filmovi su prikazani na ARTE, 3sat i festivalima širom sveta, a sarađivao je s desetinama muzeja i umetnika u Evropi. Njegov rad prepoznat je prestižnim stipendijama poput Gerd Ruge i Crossing-Borders.
Regular or Super: Views on Mies van der Rohe
Godine 1967., na kraju karijere koja je uključivala Seagram Building u New Yorku, stambene zgrade na Lake Shore Driveu u Chicagu i Neue Nationalgalerie u Berlinu, Mies van der Rohe projektovao je jednostavnu benzinsku stanicu pokraj Montreala. Kroz nju, dokumentarac Regular or Super istražuje celo Miesovo stvaralaštvo i minimalistički stil koji odražava njegov moto „manje je više“. Patrick Demers, kanadski reditelj poznat po spoju žanrova i vizualno prepoznatljivom stilu, režirao je ovaj film, nakon što je kratki film Décharge osvojio nagradu za najbolji kanadski kratki film na TIFF-u. Produkciju je vodio Joseph Hillel iz Montreala, dugogodišnji producent i osnivač Qu4tre par Quatre Films, poznat po saradnjama s Philippeom Falardeauom i Michkom Saälom.
Vude, ti si pobijedio
Film prati uspon i pad jedinog jugoslovenskog dobitnika Oskara, Dušana Vukotića. Njegov animirani film Surogat postao je prvi neamerički animirani film nagrađen Oskarom, ostavljajući Vukotića u Zagrebu dok je pisao istoriju svetske animacije. Oskar mu je doneo priznanje, ali i ljubomoru kolega, a kroz lični i društveni portret film istražuje ključna društveno-politička događanja tog vremena, značaj Jugoslavije na globalnoj sceni i nestanak tog sveta s početkom raspada zemlje. Reditelj Senad Šahmanović, diplomirao filmsku i TV režiju na Cetinju, a magisterij završio u Sarajevu. Njegovi kratki igrani i dokumentarni filmovi osvajali su međunarodna priznanja, a od 2015. radi za Radioteleviziju Crne Gore. Godine 2022. snima svoj prvi dugometražni igrani film, Sirin.
Schindler, Space Architect
Rudolph Schindler, austrijski arhitekt, zauvek je oblikovao Los Angeles i postavio temelje kalifornijskog načina života, spajajući unutrašnji i spoljašnji prostor. Ovaj dokumentarac istražuje njegov opus, od bečkog prelaza vekova i uticaja Franka Lloyda Wrighta, do inspiracije narodom Taos i južnom Kalifornijom, promišljajući njegov odnos s mentorom Wrightom i rivalom Richardom Neutrom. Naracija Meryl Streep dodatno ističe genij jednog čoveka i izazov umetnika da ostane veran svojoj viziji. Film potpisuje Valentina Ganeva, diplomirana istoričarka teorije filma u Sofiji, koja je u Los Angelesu izgradila karijeru kao montažerka i izvršna producentkinja u sopstvenoj kući Murex Films. Nejno dugogodišnje zanimanje za umetnost, arhitekturu i dizajn rezultiralo je ovim prvim dokumentarcem – Schindler, arhitekta prostora.
VOGUE RECOMMENDS
